Artur K. F. Wołosz

Kolegiata i kapituła kolegiacka

Północną pierzeję długiego pułtuskiego rynku zamyka monumentalna bazylika kolegiacka. Od pięciu i pół stulecia jest to druga w hierarchii ? po płockiej katedralnej ? świątynia w diecezji płockiej. Jej ranga  była zawsze tak wysoka, że od wieków znajdowali w niej miejsca ostatniego spoczynku nie tylko szlachetni możni, miejscowe duchowieństwo i najbogatsze pułtuskie mieszczaństwo, ale także niektórzy rządcy diecezji ? biskupi ordynariusze płoccy: Paweł Giżycki (
=  1463), książę mazowiecki Kazimierz (=  1480), Rafał Leszczyński (=  1527), Andrzej Noskowski  (=  1567), Ludwik Bartłomiej Załuski (=  1721), Józef Eustachy Szembek (=  1758) i Hieronim Antoni Szeptycki (=  1773). Dokonały jej, podobnie jak całego miasta, powtarzające się kataklizmy: pożary (w 1613 i 1878 roku), powodzie (w 1786, 1857, 1887, 1985 i 1979 roku), w końcu najokrutniejszy niszczyciel ? czas. Zawsze się ? sprawą mieszkańców i ich pasterzy ? ze zgliszcz i błota podnosiła. I trwa. Dając świadectwo wiary i przechowując w swym chłodnym wnętrzu perełki polskiej sztuki religijnej. 

Odkrycie dekoracji malarskiej na sklepieniu kolegiaty pułtuskiej stało się w życiu konserwatorskim w Polsce niewątpliwie wydarzeniem roku 1994.

Dzięki energicznym działaniom ks. kan. Wiesława Koska, nowego gospodarza świątyni od r. 1994, w połowie tegoż roku wzniesiono w części prezbiterialnej kolegiaty masywne rusztowanie, które miało służyć do prac renowacyjno-malarskich. W ostatniej dekadzie sierpnia 1994 r. badania prowadzone przez art. konser. Andrzeja Wróbla w różnych miejscach wydzielonej części sklepienia wykazały istnienie renesansowej polichromii.     "Sensacyjne odkrycie w pułtuskiej kolegiacie", jak określano to wydarzenie w prasowym komunikacie, natychmiast odnotowały środki społecznego przekazu - i to nie tylko prasa, ale radio i telewizja.
Odkryta dekoracja malarska na sklepieniu posiada - zgodnie z duchem epoki - charakter ornamentalno-roślinny. Składa się ona z kilkuset stylizowanych bukietów kwiatowo-roślinnych, nie powtarzających się w rysunku, oraz z popiersi i rozetek. Te ostatnie, jak wykazały badania, zachowały się w części prezbiterialnej tylko śladowo. Jednocześnie przyjmuje się, że zgodnie z umową Wojciech, malarz z Warszawy, wykonał dekorację malarską na całym sklepieniu.

Mirosława Lewandowska - Wołosz  
Artur K.F. Wołosz

1.Wystrój kolegiaty

Bazylika kolegiacka w Pułtusku jest na Mazowszu-stosunkowo ubogim w dzieła sztuki dużej klasy-obiektem wyjątkowym. W jej wnętrzu przetrwało bowiem wyjątkowo dużo pamiątek przeszłości, świadczących o bujnym niegdyś rozwoju miasta i kontaktach jego duchownych włodarzy z najważniejszymi ośrodkami kultury artystycznej w Rzeczpospolitej i poza jej granicami. Mimo swojej wielkiej rangi, świątynia ta nie doczekała się dotąd artystycznej monografii ani nawet wydawnictwa albumowego prezentującego jej wyjątkowe piękno. Początkowo, w okresie międzywojennym, uwaga historyków sztuki skupiała się na kilku zaledwie problemach artystycznych, a przede wszystkim na renesansowej kaplicy grobowej biskupa ordynariusza płockiego Andrzeja Noskowskiego, wraz ze zdobiącą ją polichromią i nagrobkiem. Od końca lat pięćdziesiątych także inne obiekty z bogatego wyposażenia świątyni zaczęły budzić zainteresowanie badaczy: sepulkralia, rzeźby i obrazy, dzieła sztuki organmistrzowskiej i obiekty rzemiosła artystycznego- złotnictwo, konwisarstwo oraz tkaniny. Niemałą rolę dla popularyzacji obiektu, naturalnie poza badawczą, spełni także niedawno opublikowany pułtuski zeszyt monumentalnego, ukazującego się już od półwiecza, wydawnictwa Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie - " Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce". Ważkie także było odkrycie na sklepieniu nawy głównej kolegiaty renesansowej polichromii, już kolejnej w tej świątyni.