Bolesław Śmiały uposażył kasztelanią pułtuską biskupstwo płockie w II połowie XI w. W połowie XIII w. miała miejsce pierwsza lokacja miasta.Około1340 r. bp Klemens nadał miastu prawo chełmińskie. Osada powstała prawdopodobnie na terenie dzisiejszego Starego Miasta; tam również istniał pierwotny kościół p. w. NMP, być może kamienny, sięgający XI w.

Lektura umieszczonych felietonów jest obowiązkowa dla przygotowujących się do konkursu biblijnego - Św. Mateusz i Jego Ewangelia.

Jezus przyjął do grupy swych najbliższych człowieka, który zgodnie z ówczesnym sposobem myślenia w Izraelu uważany był za publicznego grzesznika. Mateusz bowiem nie tylko obracał pieniędzmi uważanymi za nieczyste z powodu ich pochodzenia od ludzi obcych ludowi Bożemu, ale kolaborował też z obcą władzą, nienawistnie chciwą, która mogła ustalać podatki także w sposób arbitralny.

Papież Benedykt XVI - katecheza o św. Mateuszu

Odkrycie dekoracji malarskiej na sklepieniu kolegiaty pułtuskiej stało się w życiu konserwatorskim w Polsce niewątpliwie wydarzeniem roku 1994.

Dzięki energicznym działaniom ks. kan. Wiesława Koska, nowego gospodarza świątyni od r. 1994, w połowie tegoż roku wzniesiono w części prezbiterialnej kolegiaty masywne rusztowanie, które miało służyć do prac renowacyjno-malarskich. W ostatniej dekadzie sierpnia 1994 r. badania prowadzone przez art. konser. Andrzeja Wróbla w różnych miejscach wydzielonej części sklepienia wykazały istnienie renesansowej polichromii.     "Sensacyjne odkrycie w pułtuskiej kolegiacie", jak określano to wydarzenie w prasowym komunikacie, natychmiast odnotowały środki społecznego przekazu - i to nie tylko prasa, ale radio i telewizja.
Odkryta dekoracja malarska na sklepieniu posiada - zgodnie z duchem epoki - charakter ornamentalno-roślinny. Składa się ona z kilkuset stylizowanych bukietów kwiatowo-roślinnych, nie powtarzających się w rysunku, oraz z popiersi i rozetek. Te ostatnie, jak wykazały badania, zachowały się w części prezbiterialnej tylko śladowo. Jednocześnie przyjmuje się, że zgodnie z umową Wojciech, malarz z Warszawy, wykonał dekorację malarską na całym sklepieniu.

Stanisław Stawicki

Odkrycie dekoracji malarskiej na sklepieniu kolegiaty pułtuskiej stało się w życiu konserwatorskim w Polsce niewątpliwie wydarzeniem roku 1994. Wpływ na wykonanie efektywnych prac badawczych następnie przeprowadzenie kompleksowych prac odkrywczo-poszukiwawczych. W ślad za którymi nastąpiło efektowne odsłanianie polichromii, a następnie jej konserwacji miało kilka czynników. Przede wszystkim trzeba tu podkreślić duży wkład ks. prof. Tadeusza Żebrowskiego, który w 1983 r. opublikował trzy dokumenty związane z działalnością Jana Baptysty z Wenecji - głównego twórcy renesansowych świątyń Mazowsza. Dokument z dnia 3 sierpnia 155l r.  stanowi wpis w Akta Episcopalia biskupa Andrzeja Noskowskiego umowy (oryginał nie zachował się) na pomalowanie sklepienia w kolegiacie pułtuskiej. Umowę na wykonanie polichromii za 216 florenów w imieniu biskupa zawiera Paweł Rakowski  - notariusz łomżyński i starosta pułtuski  - z  malarzem Wojciechem z Warszawy.  

Od 1 lipca 2019 rozpoczynamy akcję „Otwarte drzwi bazyliki”. Świątynia będzie udostępniana do modlitwy i zwiedzania w dni powszednie od godzi. 11.00 do 14.00. Parafianie pdejmuą społeczną akcję pełnienia dyżurów w świątyni. Zapraszamy gości, tyrystów i mieszkańców naszego miasta.

Zapraszamy do zapoznania się z zabytkami znajdującymi się wewnątrz naszej świątyni.

Wykaz obiektów zabytkowych według numeracji umieszczonej na planie:

 1.Kaplica św. Wilgefortis

2.Ołtarz św. Wilgefortis

3.Epitafium żołnierzy bawarskich

4.Epitafium ks. kan. Stanisława Falęckiego

5.Ołtarz św. Anny

6.Ołtarz św. Teresy

7.Epitafium Franciszka Załuskiego - wojewody płockiego

8.Ołtarz p.w. św. Wojciecha i św. Stanisława - biskupów męczenników

9.Epitafium Hieronima Załuskiego - kasztelana rawskiego

10.Epitafium ks. kan. Jana z Rokszyc Dambrowskiego

11.Epitafium Mateusza Płazy - wójta pułtuskiego, jego żony Anny i córki Anny

12.Epitafium Doroty z Trębińskich Frezerowej

13.Epitafium ks. Marcina Olsztyńskiego - sedziego oficjalatu pułtuskiego

14.Ambona w kształcie łodzi z żaglem

15.Ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej i św. Stanisława Kostki

16.Ołtarz Trójcy Świętej i Najświętszego Serca Jezusowego

17.Drzwi gotyckie do zakrystii

18.

19.Epitafium ks. bp. Andrzeja Chryzostoma Załuskiego i ks. bp. Marcina Załuskiego

20.Fragment renesansowego portalu

21.Stalle kanonickie i chór renesansowy (strona północna)

22.Epitafium ks. Prymasa Andrzeja Olszowskiego

23.Ołtarz św. Andrzeja Apostoła

24.Płyta nagrobna ks. bp. Pawła Giżyckiego
(brak fotografii)

25.Ołtarz wielki p.w. Zwiastowania NMP

26.Ołtarz św. Mateusza - patrona miasta Pułtusk

27.Epitafium Aleksandra Załuskiego - wojewody rawskiego

28.Stalle kanonickie (strona południowa)

29.Epitafium ks. bp. Ludwika Bartłomieja Załuskiego

30.Rzeźba św. Stanisława ze Szczepanowa

31.Ołtarz Najświętszego Sakramentu z obrazem Opłakiwanie Pana Jezusa

32.Rzeźba św. Zygmunta

33.Nagrobek ks. bp. Andrzeja Noskowskiego

34.Sedilium z XVII wieku

35.Kaplica Najswiętszego Sakramentu

36.Ołtarz p.w. Najświętszej Marii Panny - Pani Pułtuskiej

37.Epitafium ks. prepozyta Wojciecha Łubieńskiego

38.Epitafium Katarzyny Załuskiej

39.Epitafium ks. kan. Jana Krajewskiego

40.Epitafium ks. prepozyta Wawrzyńca Schultza

41.Epitafium ks. bp. Pawła Antoniego Załuskiego

42.Ołtarz p.w. św. Jana Kantego

43.Epitafium ks. bp. Pawła Antoniego Załuskiego

44.Epitafium ks. prepozyta Wojciecha Woyszy

45.Fragment figuralnej polichromii renesansowej (św. Mateusz?)

46.Ołtarz p.w. św. Jana Chrzciciela i 10 Tysięcy Męczenników

47.Ołtarz p.w. Krzyża Świętego

49.Obraz z ołtarza wielkiego pochodzący z XVII wieku

50.Epitafium ks. kan. Sebastiana z Poznania

51.Kaplica p.w. św. Franciszka z Asyżu

52.Ołtarz p.w. św. Franciszka z Asyżu

53.Dekoracja ścienna z flizów niderlandzkich

54.Krucyfiks

55.Konfesjonał ks. bp. Józefa Piotra Eustachego Szembeka

Z gotyckiego wyposażenia wnętrza Bazyliki przetrwało:

• krucyfiks wiszący nad wejściem z prezbiterium do kaplicy Najświętszego Sakramentu
• drzwi pomiędzy prezbiterium a zakrystią
• płyta nagrobna zamykająca wejście do krypty w prezbiterium
• płyta pamiątkowa poświęcona ks. bp. Pawłowi Giżyckiemu

Dzieła renesansowe:

• Płyta nagrobna ks. bp. Jakuba Bielińskiego
• Płyciny w ołtarzu głównym z przedstawieniami Mojżesza i Dawida.
• Rzeźby św. Stanisława ze Szczepanowa i św. Zygmunta
• Chór muzyczny w prezbiterium
• Sedilium
• Obraz św. Jacka Odrowąża
• Nagrobek ks. bp. Andrzeja Noskowskiego
• Drzwiczki sakramentarium

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
•  

Artur K. F. Wołosz

Kolegiata i kapituła kolegiacka

Północną pierzeję długiego pułtuskiego rynku zamyka monumentalna bazylika kolegiacka. Od pięciu i pół stulecia jest to druga w hierarchii ? po płockiej katedralnej ? świątynia w diecezji płockiej. Jej ranga  była zawsze tak wysoka, że od wieków znajdowali w niej miejsca ostatniego spoczynku nie tylko szlachetni możni, miejscowe duchowieństwo i najbogatsze pułtuskie mieszczaństwo, ale także niektórzy rządcy diecezji ? biskupi ordynariusze płoccy: Paweł Giżycki (
=  1463), książę mazowiecki Kazimierz (=  1480), Rafał Leszczyński (=  1527), Andrzej Noskowski  (=  1567), Ludwik Bartłomiej Załuski (=  1721), Józef Eustachy Szembek (=  1758) i Hieronim Antoni Szeptycki (=  1773). Dokonały jej, podobnie jak całego miasta, powtarzające się kataklizmy: pożary (w 1613 i 1878 roku), powodzie (w 1786, 1857, 1887, 1985 i 1979 roku), w końcu najokrutniejszy niszczyciel ? czas. Zawsze się ? sprawą mieszkańców i ich pasterzy ? ze zgliszcz i błota podnosiła. I trwa. Dając świadectwo wiary i przechowując w swym chłodnym wnętrzu perełki polskiej sztuki religijnej. 

Mirosława Lewandowska - Wołosz  
Artur K.F. Wołosz

1.Wystrój kolegiaty

Bazylika kolegiacka w Pułtusku jest na Mazowszu-stosunkowo ubogim w dzieła sztuki dużej klasy-obiektem wyjątkowym. W jej wnętrzu przetrwało bowiem wyjątkowo dużo pamiątek przeszłości, świadczących o bujnym niegdyś rozwoju miasta i kontaktach jego duchownych włodarzy z najważniejszymi ośrodkami kultury artystycznej w Rzeczpospolitej i poza jej granicami. Mimo swojej wielkiej rangi, świątynia ta nie doczekała się dotąd artystycznej monografii ani nawet wydawnictwa albumowego prezentującego jej wyjątkowe piękno. Początkowo, w okresie międzywojennym, uwaga historyków sztuki skupiała się na kilku zaledwie problemach artystycznych, a przede wszystkim na renesansowej kaplicy grobowej biskupa ordynariusza płockiego Andrzeja Noskowskiego, wraz ze zdobiącą ją polichromią i nagrobkiem. Od końca lat pięćdziesiątych także inne obiekty z bogatego wyposażenia świątyni zaczęły budzić zainteresowanie badaczy: sepulkralia, rzeźby i obrazy, dzieła sztuki organmistrzowskiej i obiekty rzemiosła artystycznego- złotnictwo, konwisarstwo oraz tkaniny. Niemałą rolę dla popularyzacji obiektu, naturalnie poza badawczą, spełni także niedawno opublikowany pułtuski zeszyt monumentalnego, ukazującego się już od półwiecza, wydawnictwa Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie - " Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce". Ważkie także było odkrycie na sklepieniu nawy głównej kolegiaty renesansowej polichromii, już kolejnej w tej świątyni.